Η σωματική και ψυχική εξουθένωση των εργαζομένων στο δημόσιο σύστημα υγείας θα έπρεπε να αποτελεί μείζον θέμα της κοινωνίας και των διεκδικήσεων για αλλαγή πολιτικής σε έναν ιδιαίτερα ευαίσθητο τομέα της ζωής των πολιτών. Η πρόσφατη περίπτωση της 44χρονης αναισθησιολόγου που υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο στο τέλος 24ωρης εφημερίας και μετά από 16 συνεχείς ώρες εργασίας σε χειρουργική αίθουσα στο Νοσοκομείο «Παπανικολάου» δεν αποτελεί μεμονωμένο γεγονός.
της Αλεξάνδρα Κορωναίου αναδημοσίευση από: .efsyn.gr/
Πλήθος οι καταγγελίες («Εφ.Συν.», 18-23/1/2024) που βλέπουν το φως της δημοσιότητας με σημεία αιχμής την υποχρηματοδότηση, την έλλειψη προσωπικού και την εξάντληση αυτών που υμνήσαμε για κατάθεση ψυχής στην πανδημική κρίση. Μόνο που η διαρκής κατάθεση ψυχής οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αυτό που στη διεθνή βιβλιογραφία αποκαλούμε burn out.
Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης, ακραία μορφή εργασιακού στρες με ιδιαίτερη συμπτωματολογία, πλήττει κυρίως εργαζόμενους/ες που βρίσκονται σε καθημερινή επαφή με ευάλωτες και εξαρτημένες ομάδες (ασθενείς, ηλικιωμένοι, μαθητές κ.ά.). Γιατροί, νοσοκόμοι/ες, εκπαιδευτικοί είναι πρώτοι στη λίστα θυμάτων του burn out. Κι αν μέχρι τη δεκαετία του ‘80 η ύπουλη ασθένεια εθεωρείτο σημάδι ατομικής ευαλωτότητας, σήμερα αναγνωρίζεται ως κραυγή απελπισίας για τη βίαιη μετάλλαξη της εργασίας από σημασιοδοτούσα μήτρα της κοινωνίας σε ασθένεια. Η κλινική ψυχολόγος Marie Pezè γράφει χαρακτηριστικά σε ένα βιβλίο της: «Θέλετε να μάθετε περισσότερα για την οδύνη της εργασίας; Καθίστε δίπλα μου κι ακούστε. Η εργασία μπορεί να σώσει αλλά μπορεί και να σκοτώσει. Οι παθολογίες είναι πια κραυγαλέες: πιεστικός χρόνος εργασίας, προσωρινή και επισφαλής εργασία, ανεργία, κ.ά.».
Σε αυτή την περίπτωση δεν μιλάμε μόνο για αναξιοπρεπείς μισθούς και συνταξιοδοτικές ανασφάλειες. Μιλάμε για εξαντλητικά ωράρια, εντατικοποίηση του ρυθμού εργασίας, διαρκείς μετακινήσεις, ανεπάρκεια προσωπικού, απουσία κοινωνικού προστατευτικού δικτύου για τους εργαζόμενους.
Ο κοινωνικός έλεγχος των ισχυρών της νεοφιλελεύθερης ολιγαρχίας πάνω στον εργάσιμο και, κατ’ επέκταση, στον μη εργάσιμο χρόνο είναι πλέον απόλυτος μέσω της ευέλικτης εργασίας, της μερικής και επισφαλούς απασχόλησης, των ατομικών συμβάσεων χρόνου και όχι έργου. Ο εργαζόμενος δεν έχει πια τίποτα να διαπραγματευτεί πέρα από τον προσωπικό διαθέσιμο χρόνο του με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ανισότητες, ιδιαίτερα ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες.
Την ίδια στιγμή καλείται να δεσμεύει όλο το ορατό και αόρατο δυναμικό της προσωπικότητάς του: γνωστικές ικανότητες, επαγγελματικές δεξιότητες, δημιουργικότητα, φιλικότητα, ευαισθησία, επινόηση. Καλείται να καταθέτει την ψυχή του, κάτι φοβερά εξαντλητικό σε συνθήκες καταστροφής δημόσιων αγαθών, όπως η υγεία και η παιδεία. Οι ραγδαίες ιδιωτικοποιήσεις έχουν οδυνηρές επιπτώσεις όχι μόνο σε αυτούς που έχουν ανάγκη τα δημόσια αγαθά αλλά και σε εκείνους που εργάζονται ώστε αυτά τα αγαθά να προσφέρονται στην κοινωνία.
Οι εργαζόμενοι στην υγεία και την παιδεία δεν πλήττονται μόνο από την οικονομική εξαχρείωση (μισθοί, ακρίβεια) αλλά και από την απώλεια του νοήματος της εργασίας. Ποτέ άλλοτε η εργασία ως η κατ’ εξοχήν κοινωνική σχέση που δένει τον άνθρωπο με τους άλλους και την πραγματικότητα, όπως έγραφε ο Φρόιντ, δεν ήταν τόσο απογυμνωμένη από κοινωνικό νόημα και ποτέ άλλοτε οι εργαζόμενοι δεν ήταν τόσο απομονωμένοι και ευάλωτοι απέναντι στην επίθεση των οικονομικών αγορών. Ποτέ άλλοτε, επίσης, η παραδοσιακή Αριστερά δεν ήταν τόσο μακριά από τους εργαζόμενους που την εμπιστεύονταν για να τους υπερασπίζεται απέναντι σε ένα καταστροφικό σύστημα. Ας παραδεχτούμε ότι τους έχασε και την έχασαν. Αρκεί να δει κανείς τη στροφή των απελπισμένων εργατικών στρωμάτων προς την Ακροδεξιά σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Από δω και στο εξής, οι εργαζόμενοι δεν κινδυνεύουν μόνο από το εργασιακό στρες αλλά και από την ψυχική εξόντωση που συνεπάγεται η απώλεια του νοήματος της εργασίας ως κοινωνικού δεσμού. Η εξύμνηση της εργασίας ως ατομικού επιτεύγματος αποκρύπτει τα βαθύτερα αίτια που καθιστούν τους δημόσιους εργασιακούς οργανισμούς ανίκανους να διαχειριστούν το αδιέξοδο. Ο νέος εργασιακός μεσαίωνας αναδεικνύει μια εκτεταμένη κοινωνική ψυχοπαθολογία της εργασίας που εμφανίζεται ως κανονικότητα, στον βαθμό που ο εργαζόμενος ερμηνεύει με όρους προσωπικής αποτυχίας την αδυναμία να εκπληρώσει τους στόχους του, να προσφέρει αυτό που πρέπει και αυτό που επέλεξε.
Η σωματική και ψυχική κατάρρευση των εργαζομένων στη δημόσια υγεία είναι ένας καθρέφτης της ορατής και αόρατης βίας των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Ενας καθρέφτης που όταν ραγίζει αποκαλύπτει πόσο απροστάτευτοι είμαστε απέναντι στα αδηφάγα ολιγαρχικά συμφέροντα που καθημερινά προσπαθούν να πείσουν πως «άρρωστοι» είναι όσοι/ες διεκδικούν αξιοπρέπεια στη δημόσια υγεία και παιδεία. Για τούτο οι αγώνες των υγειονομικών αξίζουν την αλληλέγγυα στήριξη όλων. Για να μην καταρρεύσει ολοκληρωτικά το δημόσιο σύστημα υγείας μαζί με τους ανθρώπους του που, διακινδυνεύοντας τη δική τους υγεία, το κρατούν ακόμα όρθιο.
*Ομ. καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, μέλος Κ.Ε. του ΜέΡΑ25