Στη χώρα μας το φαινόμενο είναι καινούργιο, η πρώτη εμφάνιση ανάγεται στο 2018. Σε παγκόσμιο επίπεδο η διαμοιραστική οικονομία (gig economy) και η παροχή υπηρεσιών μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας αναπτύσσεται ραγδαία.
Σήμερα, αν παρατηρήσετε τα «κουτιά» στα μηχανάκια των ντελιβεράδων, θα δείτε σήματα εταιρειών που λειτουργούν με βάση αυτό το μοντέλο: Αυτοαπασχολούμενοι συνεργάτες επιλέγουν ωράριο και παραγγελίες επικοινωνώντας με τον ψηφιακό «συντονιστή» και έτσι μπορούν να έχουν μερική, πλήρη ή υπερπλήρη απασχόληση.
Το «τυρί» είναι η αυξομείωση του εισοδήματος ανάλογα με το χρόνο που διαθέτει κανείς και η δυνατότητα να ελέγχει τους όρους εργασίας του σε σχέση με τις μέρες και τις ώρες. Η «φάκα» είναι ότι πληρώνει τα έξοδα του δικύκλου, δεν έχει ιατρική-ασφαλιστική κάλυψη, ούτε φυσικά δώρα-επιδόματα-άδεια, αν του συμβεί ατύχημα θα πρέπει να ξεμπλέξει μόνος του, αν πέσει θύμα κλοπής ή βιαιοπραγίας το ίδιο και, φυσικά, δεν αποζημιώνεται αν απολυθεί, αλλά διακόπτεται η συνεργασία.
Με την πανδημία υπήρξε πολύ μεγάλη προσφορά και ζήτηση σ αυτό το χώρο. Ανθρωποι που βρέθηκαν χωρίς δουλειά ή με μειωμένο εισόδημα επέλεξαν να δουλέψουν στη διανομή φαγητού ακριβώς γιατί μπορούσαν να εξασφαλίσουν ρευστότητα ελέγχοντας το χρόνο που αφιερώνουν στη δουλειά. Αρκεί να έχεις ένα παπί, ένα σκούτερ, οποιοδήποτε δίτροχο για να μπεις στην πλατφόρμα και να διαλέγεις παραγγελίες.
Στην πορεία του χρόνου οι αυτοαπασχολούμενοι έγιναν πάρα πολλοί και η δυνατότητα επιλογών περιορίστηκε δραματικά. Το αντίθετο συμβαίνει πια. Η άρνηση παραγγελίας τιμωρείται. Μέχρι τρεις φορές μπορείς να πεις όχι. Γίνεται αξιολόγηση από τους πελάτες και επιβάλλονται κυρώσεις σε περίπτωση λάθους ή κακής βαθμολογίας. Η ανταγωνιστικότητα επιβλήθηκε στην ευελιξία.
Πλέον δεν βγάζεις «όσα αντέχεις» αλλά «όσα τύχει». Και οι όροι εργασίας παραμένουν ίδιοι. Είσαι ελεύθερος επαγγελματίας αλλά δεν έχεις την αίγλη ενός δικηγόρου ή ενός γιατρού, την οικονομική προοπτική ενός υδραυλικού ή ενός μαραγκού. Είσαι «άρχοντας του δρόμου» όπως σου λέει ή εταιρεία, «βαρώνος της ασφάλτου», όμως όταν έπεσες και έσπασες το χέρι σου δεν σε ήξερε κανείς από τους «πάνω». Το ίδιο και όταν σου επιτέθηκαν για να σε ληστέψουν – όλο και συχνότερα συμβαίνουν αυτά τη νύχτα.
Σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως στην Ιταλία, την Ισπανία και τη Γερμανία, όπου η διανομή δουλεύει αποκλειστικά με ηλεκτρονικές πλατφόρμες και η αυτοαπασχόληση αποτελεί τον μόνο τρόπο να εργάζεται κανείς ως διανομέας, η εκμετάλλευση είναι πολύ μεγαλύτερη. Είναι πιο χαμηλές οι αμοιβές των εργαζομένων, σε σχέση πάντα με τον κατώτατο μισθό της κάθε χώρας, και το καθεστώς αξιολόγησης/κυρώσεων πιο σκληρό.
Για παράδειγμα, με δυο αρνήσεις μεταφοράς παραγγελίας βγαίνεις έξω από την εφαρμογή. Το κρίσιμο στοιχείο για καλή βαθμολόγηση είναι η ταχύτητα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει παραβίαση του ΚΟΚ.
Το παράδειγμα του εξωτερικού δείχνει ότι όσο αυτές οι εταιρείες γιγαντώνονται τόσο αγριεύει το εργασιακό πλαίσιο. Οταν ο «στόλος» μεγαλώσει πολύ και υπάρχει υπερπροσφορά εργαζομένων, τότε από τα μπόνους περνάμε στις ποινές.
Οι διανομείς στην Ισπανία κέρδισαν μια μακράς διάρκειας δίκη ενάντια στην Deliveroo. Στις 12/01/2021 Δικαστήριο της Βαρκελώνης αποφάσισε ότι 748 διανομείς της Deliveroo ήταν κακώς δηλωμένοι ως αυτοαπασχολούμενοι (falsos autonomos) ενώ θα έπρεπε να έχουν σχέση εξαρτημένης εργασίας, χωρίς να θεωρούνται «εξωτερικοί συνεργάτες». Η Deliveroo υποχρεούται πλέον να πληρώσει 1,3 εκατομμύρια ευρώ σε επαγγελματίες και η νομολογία που διαμορφώνεται αφορά τις υπηρεσίες μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας και σε άλλα επαγγέλματα.
Οταν έβλεπα την συγκλονιστική ταινία του Κεν Λόουτς «Δυστυχώς απουσιάζατε» με πρωταγωνιστή έναν κούριερ που γοητεύτηκε από την ιδέα της ψηφιακά καθορισμένης αυτοαπασχόλησης και, τελικά, διαλύθηκε στις μυλόπετρες της εκμετάλλευσης, περίπου στα μισά ευχόμουν να τελειώσει γιατί δεν άντεχα άλλο να παρακολουθώ τη συντριβή αυτού του ανθρώπου που ονειρεύτηκε να γίνει αφεντικό του εαυτού του και έζησε τον απόλυτο εφιάλτη της εργασίας χωρίς καμία κρατική προστασία.
Την επόμενη φορά που θα έρθει ο ντελιβεράς στο σπίτι, ας είμαστε χαμογελαστοί μαζί του. Και ας του αφήσουμε όσο μεγαλύτερο φιλοδώρημα μπορούμε. Δεν θα του μείνει όλο. Ούτε καν αυτό.