Περίπου έναν αιώνα πριν, στη Σέριφο, τον Αύγουστο του 1916, πραγματοποιήθηκε μια απ’ τις ιστορικότερες απεργίες της ελληνικής εργατικής τάξης. Οι μεταλλω- ρύχοι του νησιού, μετά από δεκαετίες άγριας εκμετάλλευσης και απαξίωσης από τους εργοδότες –που ήταν στην ουσία και οι κύριοι ολόκληρου του νησιού-, αποφάσι- σαν να πάρουν την τύχη στα χέρια τους και να απαιτήσουν οκτάωρη εργασία, αύξηση των ημερομισθίων και λήψη μέτρων ασφαλείας.
Οι εργαζόμενοι ζούσαν για δεκαετίες σε τραγικές συν- θήκες, δουλεύοντας από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου μέσα στις στοές. Τα μεροκάματα έφταναν ίσα- ίσα για να ζουν. Η δουλειά ήταν επικίνδυνη, αφού δεν παίρ- νονταν μέτρα προστασίας και πολλοί εργάτες θάβονταν ζωντανοί σε στοές χωρίς υποστηλώματα. Οι βάρβαρες συνθήκες επιδεινώθηκαν όταν ανέλαβε ο γιος του Γρόμαν, Γεώργιος, το 1916. Οι εργοδότες είχαν επίσης καταφέρει να ελέγχουν πολιτικά το νησί, έχοντας μαζί τους ομάδες πιστών υπαλλήλων που έπαιζαν και τον ρόλο των επιστατών αλλά και των «μαγκουροφόρων» (μπράβων). Το συνδικαλιστικό κίνημα στην πρωτοπορία Tον Ιούνιο του 1916 εμφανίστηκε και εγκαταστάθηκε στο νησί ο συνδικαλιστής Kωνσταντίνος Σπέρας. Ο Σπέ- ρας με την άφιξή του οργάνωσε τους μεταλλωρύχους σε σωματείο και επεξεργάστηκε ένα Καταστατικό που αποτέ- λεσε και εξακολουθεί να αποτελεί παράδειγμα επαναστα- τικού, διεθνιστικού, εργατικού ντοκουμέντου. Ήταν η πρώτη φορά που εργαζόμενοι έθεταν θέμα οκτά- ωρης εργασίας και δημιουργίας ασφαλιστικού ταμείου. Η εξέγερση των εργατών Στις 7 Αυγούστου 1916 μετά από σειρά υπομνημάτων στα αρμόδια υπουργεία ξέσπασε η απεργία. Οι μεταλλω- ρύχοι αρνούνται να φορτώσουν το πλοίο «Μανούσι» που ήρθε να παραλάβει σιδηρομετάλλευμα. Για 15 μέρες το νησί ελέγχεται από τους εργάτες. Στις 21 Αυγούστου έφτασαν 10 χωροφύλακες στο νησί με επικεφαλής τον υπομοίραρχο Χρυσάνθου και σαφή εντολή να καταπνίξουν την απεργία. Σε όλη τη διαδρομή προς το Μεγάλο Λιβάδι, όπου βρίσκονται συγκεντρωμέ- νοι οι απεργοί, οι χωροφύλακες χτυπάνε όποιον βρουν μπροστά τους. Αμέσως φυλακίζουν την ηγεσία του σω- ματείου –και τον Σπέρα. Όταν το απόσπασμα φτάνει στην κλειστή παραλία του Μεγάλου Λιβαδιού, δίνει 5λεπτη προθεσμία στους απεργούς να λήξουν τον αγώνα τους και να φορτώσουν το πλοίο. Τα 5 λεπτά περνούν και οι χωροφύλακες αρχίζουν να πυροβολούν εν ψυχρώ τους εργάτες. Πρώτος πέφτει νεκρός ο Θεμιστοκλής Κουζού- πης και ακολουθούν ο Μιχάλης Ζωίλης, ο Μιχάλης Μη- τροφάνης και ο Γιάννης Πρωτόπαπας. Οι μεταλλωρύχοι αμέσως αντιδρούν και η σύρραξη γενικεύεται με τη συμ- μετοχή και γυναικών και παιδιών. Οι χωροφύλακες τραυ- ματίζονται, ο Χρυσάνθου λιθοβολείται μέχρι θανάτου, ενώ ο αστυνόμος Σερίφου, Τριανταφύλλου, γκρεμίζεται από τη γέφυρα φόρτωσης στη θάλασσα. Η σύρραξη γε- νικεύεται στον πληθυσμό του νησιού, πολιορκούνται τα γραφεία της εταιρίας. Τελικά η αιματηρή απεργία έληξε με μερική ικανοποίηση των αιτημάτων των μεταλλωρύχων. Όμως η εκμετάλλευση και τα «ατυχήματα» των εργατών συνεχίστηκαν μέχρι το 1963. Τότε, οι κληρονόμοι του Γρόμαν βρήκαν πλουσιότερες φλέβες και πιο εξαθλιωμέ- νους εργάτες στη Νότια Αφρική και εγκατέλειψαν τα με- ταλλεία της Σερίφου…