Μαρία Καραμεσίνη* –εφσυν
Διάλυση των Επαγγελματικών Σχολών (ΕΠΑ.Σ.) Μαθητείας του ΟΑΕΔ και τιμωρητική υποβάθμιση των επαγγελματικών τίτλων των περίπου εβδομήντα χιλιάδων αποφοίτων τους μέχρι σήμερα προδιαγράφει το σχέδιο νόμου του υπ. Παιδείας για το «Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης», που βρίσκεται σε διαβούλευση και φιλοδοξεί να ρυθμίσει ολιστικά τα ζητήματα του συγκεκριμένου πεδίου πολιτικής.
Οσον αφορά τη μεταγυμνασιακή επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, το σχέδιο νόμου επαναφέρει αυτούσια τη λογική του νόμου 4186 του 2013, που είχε εισαγάγει τις Σχολές Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΕΚ) για τους αποφοίτους Γυμνασίου που δεν ξεκινούν ή δεν ολοκληρώνουν το Λύκειο και είχε καταργήσει τις ΕΠΑ.Σ. Μαθητείας του ΟΑΕΔ, που ανήκουν στο σύστημα της δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης και έδιναν επαγγελματικά πτυχία ίδιου επιπέδου με τα ΕΠΑ.Λ., μετατρέποντάς τες σε ΣΕΚ. Οι τελευταίες καταργήθηκαν από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, η οποία ταυτόχρονα παρέτεινε τη λειτουργία των ΕΠΑ.Σ.
Μαθητείας του ΟΑΕΔ για μια πενταετία, μέχρις ότου αξιολογηθούν μαζί με όλες τις δομές του συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. Το παρόν σχέδιο νόμου επαναφέρει τις ΣΕΚ του νόμου του 2013 βαφτίζοντάς τες Επαγγελματικές Σχολές Κατάρτισης (ΕΣΚ) και διατηρεί κατ’ όνομα τις ΕΠΑ.Σ. ΟΑΕΔ, υποβαθμίζοντάς τες στην πράξη σε ΕΣΚ. Αντί να αποκτούν κατόπιν ενδοσχολικών εξετάσεων επαγγελματικό πτυχίο επιπέδου 4 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, οι απόφοιτοί τους θα αποκτούν πλέον επαγγελματικά πτυχία επιπέδου 3, εφόσον επιτύχουν στις εξετάσεις της ειδικότητάς τους που θα οργανώνει ο ΕΟΠΠΕΠ.
Η παραπάνω υποβάθμιση του επιπέδου των σπουδών των ΕΠΑ.Σ. του ΟΑΕΔ, στις οποίες φοιτούν σήμερα περίπου οκτώ χιλιάδες μαθητές 16-24 ετών, σε συνδυασμό με τον περιορισμό της απεύθυνσής τους –μαζί με τις νέες ΕΣΚ– σε ένα πολύ μικρό μέρος του νεανικού πληθυσμού, αυτού που δεν ξεκινά ή δεν ολοκληρώνει το λύκειο, θα έχει διαλυτικές συνέπειες σε ένα κοινωνικά καταξιωμένο υποσύστημα της επαγγελματικής εκπαίδευσης της χώρας που λειτουργεί από το 1953 με βάση το δυϊκό σύστημα, που δίνει έμφαση στη μακράς διάρκειας μαθητεία στον χώρο δουλειάς, και αποτελεί σήμερα το πρότυπο αναφοράς και μίμησης για όλες τις χώρες της Ε.Ε.
Ενα σύστημα που έχει εκπαιδεύσει ολόκληρες γενιές της ειδικευμένης εργατικής τάξης της χώρας μας, στο οποίο προσέβλεπαν και προσβλέπουν πολλά λαϊκά νοικοκυριά και νέοι που προσανατολίζονται στα τεχνικά επαγγέλματα και επιθυμούν σπουδές που ταυτόχρονα να εξασφαλίζουν μέσω της μαθητείας ρυθμισμένες συνθήκες εργασίας, πλήρη εργασιακά δικαιώματα και επαγγελματική εμπειρία. Ενα σύστημα του οποίου οι απόφοιτοι είχαν συγκριτικά καλές επιδόσεις απορρόφησης στην αγορά εργασίας ακόμα και την περίοδο της προηγούμενης οικονομικής κρίσης.
Κάθε ιστορικός θεσμός πρέπει να μεταβάλλεται για να μπορεί να ανταποκρίνεται με επάρκεια στις νέες συνθήκες και τις κοινωνικές ανάγκες. To 2016 και 2018 οι εκθέσεις του CEDEFOP για το ελληνικό σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και τη μαθητεία στην Ελλάδα χρησιμοποίησαν τον ΟΑΕΔ ως μελέτη περίπτωσης για τον εντοπισμό των δυνατών και αδύνατων σημείων του συστήματος μαθητείας και για να προτείνουν την αναβάθμιση μετεξέλιξή του, ενώ η ελληνική κυβέρνηση χρησιμοποίησε την εμπειρία του ΟΑΕΔ ως καλή πρακτική για να διαμορφώσει το Πλαίσιο Ποιότητας της Μαθητείας το 2017.
Την ίδια περίοδο, ο Οργανισμός έμπαινε σε διαδικασία βελτίωσης της ποιότητας των σπουδών. Εμβληματική δράση σε αυτή την κατεύθυνση υπήρξε η διαμόρφωση, κατόπιν διαβούλευσης με τις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις που παρέχουν θέσεις μαθητείας, τριάντα λεπτομερέστατων «προγραμμάτων μάθησης στον χώρο της εργασίας», που καλύπτουν το σύνολο των παρεχόμενων ειδικοτήτων από τις ΕΠΑ.Σ. Τα προγράμματα δοκιμάστηκαν πιλοτικά το σχολικό έτος 2017-2018, ολοκληρώθηκαν το επόμενο και σήμερα εφαρμόζονται σε όλες τις Σχολές Μαθητείας.
Επίσης πραγματοποιήθηκε η πιλοτική εφαρμογή αναβαθμισμένων προγραμμάτων σπουδών σε αρκετές ειδικότητες, σε συνεργασία με αξιόπιστους εταίρους, όπως το Ελληνογερμανικό Επιμελητήριο, επιστημονικοί φορείς του εξωτερικού, κοινωνικοί εταίροι και μεγάλες επιχειρήσεις. Τέλος, τα τελευταία χρόνια, το έργο των μαθητών ΕΠΑ.Σ. έχει βραβευτεί σε πολλούς εθνικούς διαγωνισμούς, ενώ εκπαιδευτικός του ΟΑΕΔ πήρε πριν από τρία χρόνια το πρώτο βραβείο αριστείας από την Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τη Μαθητεία.
Τούτων δεδομένων, είναι αδικαιολόγητη η υποβάθμιση των Σχολών Μαθητείας του ΟΑΕΔ από δομές επαγγελματικής εκπαίδευσης σε δομές επαγγελματικής κατάρτισης και –ακόμα περισσότερο– χωρίς την προηγούμενη (συγκριτική) αξιολόγησή τους. Το χειρότερο όλων είναι η «τιμωρία» που επιβάλλεται αναδρομικά στους εβδομήντα χιλιάδες αποφοίτους τους από το 2006 μέχρι σήμερα, των οποίων το επαγγελματικό πτυχίο υποβαθμίζεται από το επίπεδο 4 στο επίπεδο 3 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι τι εξυπηρετεί η διάλυση ενός ιστορικού και κοινωνικά καταξιωμένου θεσμού της ΕΕΚ αντί της ενίσχυσης και της αναβάθμισής του; Ποιον ωφελεί η δημιουργία ενός «τυφλού» συστήματος επαγγελματικής κατάρτισης μετά το Γυμνάσιο για τους νέους με χαμηλές επιδόσεις από φτωχά κοινωνικά στρώματα αντί της ενσωμάτωσής τους, με συστήματα ενισχυτικής διδασκαλίας και ευκαιρίες μαθητείας, στα ΕΠΑ.Λ. και τις ΕΠΑΣ ΟΑΕΔ που παρέχουν υψηλότερα επαγγελματικά προσόντα και ευκαιρίες ανοδικής εκπαιδευτικής και επαγγελματικής κινητικότητας; Μήπως εξυπηρετούν την υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας και την μετάβαση στην ψηφιακή οικονομία, όπως προτρέπει η Εκθεση Πισσαρίδη; Αμφιβάλλω.
* Καθ. Παντείου Πανεπιστημίου, πρώην διοικήτρια ΟΑΕΔ