Του Διονύση Τεμπονέρα*
Την περασμένη Πέμπτη έγιναν οι ανακοινώσεις από πλευράς της κυβέρνησης για τα μετρά στήριξης των εργαζομένων κατά τη διάρκεια της επανεκκίνησης της οικονομίας.
Επιβεβαιώθηκε πλήρως το ρεπορτάζ της “Αυγής” της Κυριακής (19.4.2020) σύμφωνα με το οποίο το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων επεξεργαζόταν το περίφημο Recovery Plan, που προβλέπει τη συμπληρωματική ενίσχυση του κράτους σε εργαζόμενους που θα κληθούν να επανέλθουν μεν στην εργασία τους, αλλά με μειωμένο ωράριο ή με σύμβαση εκ περιτροπής εργασίας.
Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις, η αναπλήρωση των μισθών θα γίνει με κονδύλια που θα διασφαλιστούν από την αξιοποίηση εργαλείων που διαθέτει η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και, ειδικότερα, με την ενεργοποίηση του νέου ευρωπαϊκού προγράμματος Sure.
Η κυβέρνηση ουσιαστικά ενεργοποιεί μια παραλλαγή του Kurzarbeit (=εργασία βραχείας διαρκείας) που εφαρμόζεται ήδη στη Γερμανία.
Αντιγραφή του γερμανικού μοντέλου
Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό προβλέπεται προσωρινή περικοπή των ωρών εργασίας. Οι εταιρείες μειώνουν το ωράριο εργασίας για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οι ώρες εργασίας μπορούν ακόμη να μειωθούν και στο μηδέν (η λεγόμενη «εργασίας μηδενικής διάρκειας» – «Kurzarbeit null»). Κατά συνέπεια, οι εργαζόμενοι λαμβάνουν μειωμένους μισθούς ανάλογα με το μειωμένο ωράριο εργασίας τους. Η διαφορά των αμοιβών επιδοτείται από κρατικό επίδομα (το λεγόμενο “επίδομα εργασίας μικρής διάρκειας”), το οποίο αντισταθμίζει τις απώλειες μισθών που απορρέουν από εργασία με μειωμένο ωράριο σε ένα ποσοστό από 40% – 60%.
Η ελληνική κυβέρνηση, στην προσπάθειά της να αντιγράψει το γερμανικό μοντέλο, έσπευσε να θεσμοθετήσει τη λύση της εκ περιτροπής εργασίας με την από 20.3.2020 ΠΝΠ, που προβλέπει μονομερές δικαίωμα του εργοδότη να εισάγει διευθέτηση του χρόνου εργασίας κατά δύο εβδομάδες τον μήνα, με καταβολή του 50% των αποδοχών. Πολλοί αναρωτήθηκαν τότε σε τι ωφελούσε η νέα ρύθμιση, αφού το υφιστάμενο σύστημα εκ περιτροπής εργασίας της μνημονιακής περιόδου (Ν. 3846/2010) μπορούσε να δώσει σχετικές λύσεις.
Τώρα όμως αποκαλύπτεται ολόκληρος ο σχεδιασμός. Παρ’ όλο που ο αρμόδιος υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Γ. Βρούτσης ορκιζόταν ότι το νέο μέτρο θα ίσχυε για έναν ή δύο μήνες το πολύ (αν και έχει νομοθετηθεί μέχρι τον Σεπτέμβριο), η αλήθεια φαίνεται ότι θα είναι πολύ διαφορετική.
Η νέα εκ περιτροπής εργασία θα είναι το βασικό εργαλείο ευελιξίας ώστε οι εργαζόμενοι να λαμβάνουν τον μισό μισθό τους, ενώ ένα υπόλοιπο κομμάτι του μισθού (προσοχή, όχι ολόκληρη η διαφορά) θα καταβάλλεται από το κράτος.
Και κάπου εδώ αρχίζουν τα προβλήματα:
1. Το συγκεκριμένο σχέδιο απαιτεί πόρους. Πολλούς πόρους. Η Γερμανία διατήρησε το μοντέλο αυτό το 2008 για 12 μήνες, με δυνατότητα παράτασης έως 24 μήνες, και το μέτρο κόστισε πάνω από 12 δισ. ευρώ, κάτι που είναι αδύνατο να συμβεί στην Ελλάδα για δημοσιονομικούς λόγους (από το πρόγραμμα Sure έχουν εξασφαλιστεί μόλις 1,5 δισ. ευρώ).
Μισθοί φτώχειας
2. Σε ενδεχόμενο εφαρμογής του σχεδίου στην Ελλάδα ελλοχεύει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε μισθούς ένδειας. Για παράδειγμα, αν εφαρμοστεί η εκ περιτροπής εργασία σε όσους αμείβονται με τον κατώτατο μισθό και η αναπλήρωση του μισθού φτάσει στο 40%, όπως ακούγεται, τότε οι συνολικές αποδοχές θα οδηγήσουν σε έναν νέο άτυπο υποκατώτατο μισθό, χαμηλότερο από τα 650 ευρώ που λαμβάνουν σήμερα 600.000 εργαζόμενοι. Το επιχείρημα ότι θα εργάζονται λιγότερες ώρες δεν υφίσταται, αφού η… μισή εργασία δεν γίνεται με επιλογή των εργαζομένων.
3. Στη Γερμανία ο νόμος προέβλεψε τη συμφωνία των εργοδοτών με τα συνδικάτα και την εφαρμογή συλλογικών συμφωνιών διευθέτησης του χρόνου εργασίας και μόνο για συγκεκριμένους κλάδους δραστηριότητας. Μια άκριτη, μονομερής επιβολή του δικαιώματος στη χώρα μας (σημειωτέον ότι το μέτρο της εκ περιτροπής εργασίας εφαρμόζεται ήδη στη χώρα μας σε μονάδες παραγωγής, στο χονδρικό εμπόριο και στα logistics) θα ξεσηκώσει δικαιολογημένες αντιδράσεις, αφού ενδέχεται να επωφεληθούν ακόμα και κερδοφόρες επιχειρήσεις.
4. Στη Γερμανία δόθηκε η δυνατότητα στους εργαζόμενους να μπορούν κατά το διάστημα της επιδότησης να εργαστούν και σε άλλον εργοδότη με μικρούς περιορισμούς ακριβώς για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Εάν και εφόσον ο δικαιούχος του επιδόματος βρει δεύτερη εργασία, δεν χάνει το επίδομα αν το συνολικό του μηνιαίο εισόδημα δεν υπερβαίνει τον αρχικό μισθό που έπαιρνε από την κύρια εργασία του πριν από τις περικοπές. Η δυνατότητα αυτή στην Ελλάδα της ανεργίας στο 17% δεν υφίσταται.
Γενίκευση της ευελιξίας
5. Η γενικευμένη εφαρμογή ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει μονιμοποίηση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης. Μην ξεχνάμε ότι ήδη προ κρίσης 6 στις 10 νέες θέσεις εργασίας ήταν μερικής ή εκ περιτροπής απασχόλησης. Το σενάριο για γενίκευση της ευελιξίας θα είναι πλέον ορατό με ό,τι σημαίνει αυτό για τις αποδοχές των εργαζομένων.
6. Έπειτα υπάρχει και το θέμα των ασφαλιστικών εισφορών. Προκύπτει και μεγάλο μη μισθολογικό κόστος, το οποίο επιβαρύνει το κράτος εφόσον θελήσει να καλύψει τον παλιό ονομαστικό μισθό.
7. Αναμένεται να υπάρξουν σοβαρά ζητήματα ελέγχου. Όπως το ΣΕΠΕ δεν κατάφερε να αποτρέψει την εργασία όσων τελούσαν σε αναστολή σύμβασης την τρέχουσα περίοδο (σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΕΠΕ, 1 στις 10 επιχειρήσεις συνελήφθη να απασχολεί προσωπικό που είχε τεθεί σε αναστολή εργασίας), μάλλον θα προκύψει το φαινόμενο οι εργαζόμενοι να δουλεύουν full time και να πληρώνονται τις μισές αποδοχές τους.
8. Η ελληνική οικονομία εμφανίζει έντονα στοιχεία εποχικότητας λόγω του τουρισμού. Το σχέδιο δεν δίνει λύσησε όσους θα εργαστούν για τη μισή σεζόν αν επιδοτηθούν μόνο για το διάστημα αυτό. Μη εργασία τον χειμώνα σημαίνει και μη καταβολή της ενίσχυσης, αφού συνδέεται άμεσα με την εργασία.
Η κυβέρνηση, αφού πειραματίστηκε με την επιδότηση της αναστολής σύμβασης, αντίθετα με την ευρωπαϊκή εμπειρία, έρχεται να κάνει αυτό που την καλούσε όλη η αντιπολίτευση να πράξει εξαρχής. Να επιδοτήσει δηλαδή τους μισθούς. Το ερώτημα είναι αν και πότε θα έχει τα χρήματα από το Sure για να κάνει έστω κι αυτή τη μερική αναπλήρωση και πώς θα αντιδράσει η αγορά στη σίγουρη μείωση της κατανάλωσης που θα προκαλέσει η συρρίκνωση των μισθών.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η κυβέρνηση μας εισάγει στη νέα εποχή των mini jobbers.
* Ο Διονύσης Τεμπονέρας είναι δικηγόρος – εργατολόγος