Τον περασμένο μήνα, οι λήψεις (downloads) των εφαρμογών Zoom, Houseparty και Skype αυξήθηκαν περισσότερο από 100 τοις εκατό καθώς οι βιντεοδιασκέψεις και οι συζητήσεις online αντικατέστησαν τις προσωπικές συναντήσεις που σε όλους λείπουν τόσο πολύ. Mε τα πρόσωπα τακτοποιημένα σε ένα πλέγμα που θυμίζει την τηλεοπτική εκπομπή του παιχνιδιού «Hollywood Squares», οι άνθρωποι παρακολουθούν εικονικές «happy hour» και πάρτι γενεθλίων, πραγματοποιούν εικονικές επιχειρηματικές συναντήσεις, μαθαίνουν σε εικονικές αίθουσες διδασκαλίας και κάνουν εικονική ψυχοθεραπεία.
Ωστόσο, υπάρχουν λόγοι για να είστε προσεκτικοί με την τεχνολογία, πέρα από τις ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια και την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Οι ψυχολόγοι, οι επιστήμονες υπολογιστών και οι νευροεπιστήμονες λένε ότι οι αλλοιώσεις και οι καθυστερήσεις που ενυπάρχουν στην επικοινωνία βίντεο μπορεί να σας κάνουν να νιώσετε απομονωμένοι, ανήσυχοι και αποσυνδεδεμένοι (ή περισσότερο από ό, τι ήσασταν ήδη). Ίσως είναι καλύτερα να μιλάτε στο τηλέφωνο.
Το πρόβλημα είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο οι εικόνες βίντεο κωδικοποιούνται και αποκωδικοποιούνται ψηφιακά, τροποποιούνται και προσαρμόζονται, διορθώνονται και συντίθενται, εισάγουν πολλά είδη οπτικών αλλοιώσεων: μπλοκαρίσματα, κολλήματα, θολές εικόνες και ήχο εκτός συγχρονισμού. Αυτές οι αλλοιώσεις, μερικές από τις οποίες γίνονται αντιληπτές υποσυνείδητα, συγχέουν την αντίληψη και μπερδεύουν κάποια διακριτικά κοινωνικά σήματα. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να γεμίσει τα κενά και να κατανοήσει την αλλοίωση, η οποία μας κάνει να αισθανόμαστε αόριστα διαταραγμένοι, άβολα, και κουρασμένοι χωρίς να γνωρίζουμε γιατί.
Ο Τζέφρι Γκόλντε, αναπληρωτής καθηγητής στο Columbia Business School, διδάσκει την τάξη του μέσω του Zoom για περίπου ένα μήνα τώρα και αναφέρει ότι ήταν παράξενα κουραστικό. «Παρατήρησα, όχι μόνο στους μαθητές μου, αλλά και στον εαυτό μου, μια τάση προς εξάντληση», είπε. «Είναι δύσκολο να συγκεντρωθείς και είναι δύσκολο να σκεφτείς συγκεντρωμένα».
Αυτό συμβαδίζει με την έρευνα για διερμηνείς στα Ηνωμένα Έθνη και στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι ανέφεραν παρόμοια συναισθήματα εξάντλησης, θολούρας και αποξένωσης κατά τη μετάφραση διαδικασιών μέσω ροής βίντεο. Μελέτες σχετικά με τη βίντεο ψυχοθεραπεία δείχνουν ότι τόσο οι θεραπευτές αλλά και οι ασθενείς τους συχνά αισθάνονται κουρασμένοι, δυσαρεστημένοι και άβολα.
Η Sheryl Brahnam, καθηγήτρια στο τμήμα Τεχνολογίας Πληροφοριών και Ασφάλειας του Κυβερνοχώρου στο Missouri State University στο Springfield, εξηγεί το φαινόμενο συγκρίνοντας τη βιντεοδιάσκεψη με τα επεξεργασμένα τρόφιμα. «Η προσωπική επικοινωνία μοιάζει με βιντεοδιάσκεψη όσο και ένα πραγματικό κέικ βατόμουρο μοιάζει με ένα συσκευασμένο κέικ βατόμουρο που δεν περιέχει ούτε ένα βατόμουρο αλλά τεχνητές γεύσεις και συντηρητικά», είπε. «Τρώτε πάρα πολλά και δεν θα αισθανθείτε πολύ καλά».
Για να είμαστε ειλικρινείς, οι βιντεοκλήσεις είναι ιδανικές για να αφήσετε τα νήπια να δίνουν φιλιά στους παππούδες τους, για να δείξετε σε άλλους ανθρώπους τι μαγειρεύετε για δείπνο ή ίσως για να αποδείξετε ότι μπορείτε να φτιάξετε μια μάσκα προσώπου από σλιπ μποξεράκι. Αλλά αν θέλετε να επικοινωνήσετε πραγματικά με κάποιον με ουσιαστικό τρόπο, το βίντεο μπορεί να είναι ενοχλητικό.
Αυτό είναι κυρίως επειδή τα ανθρώπινα όντα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στις εκφράσεις του προσώπου του άλλου. Οι αυθεντικές εκφράσεις του συναισθήματος είναι μια περίπλοκη σειρά λεπτών συσπάσεων των μυών, ιδιαίτερα γύρω από τα μάτια και το στόμα, συχνά υποσυνείδητα αντιληπτές και απαραίτητες για την κατανόηση μεταξύ μας. Όμως αυτές οι συσπάσεις εξαφανίζονται σε βίντεο χαμηλότερης ανάλυσης ή, ακόμη χειρότερα, παγώνουν, εξομαλύνονται ή καθυστερούν λόγω του περιορισμένου εύρους μετάδοσης δεδομένων.
Αυτό όχι μόνο επηρεάζει με χαοτικό τρόπο την αντίληψή μας, αλλά παίζει μπερδεύει την ικανότητά μας να «αντικατοπτρίζουμε»: χωρίς να το συνειδητοποιούμε, όλοι μας εμπλεκόμαστε με τη μίμηση του προσώπου όποτε συναντάμε άλλο άτομο. Είναι μια συνεχής, σχεδόν συγχρονισμένη αλληλεπίδραση. Για να αναγνωρίσουμε το συναίσθημα, πρέπει να το ενσωματώσουμε, πράγμα που καθιστά τον «αντικατοπτρισμό» απαραίτητο για την ενσυναίσθηση και τη σύνδεση με ένα άλλο άτομο. Όταν δεν μπορούμε να το κάνουμε απρόσκοπτα, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας μέσω βίντεο, αισθανόμαστε αναστατωμένοι επειδή είναι δύσκολο να διαβάσουμε τις αντιδράσεις των ανθρώπων και, επομένως, να προβλέψουμε τι θα κάνουν.
«Ο εγκέφαλός μας είναι γεννήτρια προβλέψεων και όταν υπάρχουν καθυστερήσεις ή οι εκφράσεις του προσώπου είναι παγωμένες ή εκτός συγχρονισμού, όπως συμβαίνει στο Zoom και το Skype, το αντιλαμβανόμαστε ως σφάλμα πρόβλεψης που πρέπει να διορθωθεί», δήλωσε η Paula Niedenthal, καθηγήτρια της ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν στο Μάντισον που ειδικεύεται στη συναισθηματική απόκριση. «Είτε υποσυνείδητα είτε συνειδητά, πρέπει να κάνουμε περισσότερη δουλειά επειδή μέρος των προβλέψεών μας δεν επιβεβαιώνεται και αυτό μπορεί να είναι εξαντλητικό».
Οι συνομιλίες βίντεο έχουν επίσης αποδειχθεί ότι εμποδίζουν την αμοιβαία εμπιστοσύνη επειδή δεν μπορούμε να κοιτάμε ο ένας τον άλλον. Ανάλογα με τη γωνία της κάμερας, οι άνθρωποι μπορεί να φαίνεται να κοιτάζουν προς τα πάνω ή προς τα κάτω ή προς τα πλάγια. Οι θεατές μπορούν στη συνέχεια να τους αντιληφθούν ως αδιάφορους, ντροπαλούς, υπεροπτικούς, υποτακτικούς ή και ενοχικούς. Για αυτόν τον λόγο, νομικοί και ακτιβιστές της ποινικής δικαιοσύνης αμφισβήτησαν την ορθότητα των απομακρυσμένων καταθέσεων, ακροάσεων και δικών.
Όμως, όπως γνωρίζει οποιοσδήποτε έχει κάνει βιντεοκλήση, οι άνθρωποι τείνουν να κοιτάζουν περισσότερο τον εαυτό τους παρά στην κάμερα ή ακόμα και προς τους άλλους κατά την κλήση. «Θα έλεγα ψέματα αν δεν παραδεχτώ ότι έχω πολύ στο νου μου την εμφάνισή μου στις συνομιλίες βίντεο», δήλωσε ο Dave Nitkiewicz, υπάλληλος του Experience Grand Rapids. Έχω κάτασπρο δέρμα, σα φάντασμα, αυτή τη στιγμή – είναι, σχεδόν φωσφορούχο, – γι ‘αυτό πάντα ενδιαφέρομαι για το «κάδρο» και το φωτισμό».
Αποζητώντας συντροφιά ενώ περιορίζεται στο σπίτι, ο κ. Nitkiewicz οργανώνει συχνά συναντήσεις Zoom με την οικογένεια και τους φίλους και πήγε ακόμη και σε ραντεβού μέσω Zoom. Και όμως δεν θεωρεί αυτές τις αλληλεπιδράσεις ιδιαίτερα ικανοποιητικές. «Στη συνομιλία μέσω βίντεο υπάρχει κυριολεκτικά ένα φωτεινό πλαίσιο γύρω από το πρόσωπό σας όταν μιλάτε, οπότε αισθάνεστε ότι κάθε μάτι είναι πάνω σας, σαν μια πολύ αγχωτική συνέντευξη πρόσληψης, είπε ο κ. Nitkiewicz. «Η συνομιλία εξ ορισμού περιστρέφεται σε ασήμαντες ελαφρότητες επειδή οι άνθρωποι δεν θέλουν να πάρουν ρίσκο». Και η καθυστέρηση στα σχόλια των άλλων τον κάνει να νιώθει ότι δεν θα ήταν καλή ιδέα να μοιραστεί μια καλή ιστορία ούτως ή άλλως.
Δεν αισθάνεται τους ίδιους περιορισμούς στο τηλέφωνο, το οποίο κάνει δύο ή τρεις ώρες κάθε Κυριακή, μιλώντας με τον ξάδελφό του στο Λος Άντζελες. «Μιλάμε εδώ και χρόνια και ποτέ δεν σκεφτήκαμε να κάνουμε συνομιλία μέσω βίντεο», είπε ο κ. Nitkiewicz. «Ο άνετος τρόπος για μας είναι ακόμα το τηλέφωνο».
Αυτό έχει νόημα, δεδομένου ότι οι ειδικοί λένε ότι το να μην έχεις καθόλου οπτικές πληροφορίες για τα στοιχεία ενός προσώπου είναι καλύτερο από το να δέχεσαι ελλειμματικές. Η απουσία οπτικής πληροφορίας μπορεί ακόμη και να αυξήσει την ευαισθησία των ανθρώπων σε αυτά που λέγονται. Θα μπορούσε να είναι ο λόγος για τον οποίο η Verizon και η AT&T ανέφεραν μέσες ημερήσιες αυξήσεις έως και 78% στις φωνητικές κλήσεις από την έναρξη της πανδημίας, καθώς και αύξηση της διάρκειας αυτών των κλήσεων.
«Μπορείτε να έχετε μια αίσθηση υπερ-παρουσίας στο τηλέφωνο εξαιτίας αυτής της σχέσης όπου αισθάνεστε ότι το στόμα μου είναι ακριβώς δίπλα στο αυτί σας και το αντίστροφο», δήλωσε η Δρ. Brahnam κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνέντευξης. Υπό την προϋπόθεση ότι έχετε καλή σύνδεση, είπε, καταλήγετε να ακούτε περισσότερα: ελαφρές τονικές μετατοπίσεις, σύντομους δισταγμούς και το ρυθμό της αναπνοής κάποιου. Όταν πρόκειται για την ανάπτυξη οικειότητας από απόσταση, μερικές φορές είναι καλύτερο να σε ακούν και όχι να σε βλέπουν.